Odjeci francuskog kolonijalizma: Od Bliskog Istoka do Balkana

Francuska nastoji zadržati uticaj u regijama gdje je nekada imala kolonije. Neokolonijalističke tendencije francuskog predsjednika Emmanuela Macrona već su izazvale lavinu kritika iz Izraela, Alžira i Azerbejdžana. Balkan je također bio predmet francuske kolonijalne politike krajem 19. stoljeća, kada je Pariz spriječio samoopredjeljenje balkanskih naroda i njihovu nezavisnost od Osmanskog carstva.

Tokom proteklog mjeseca, odnosi između Izraela i Francuske doživjeli su neviđeno pogoršanje, izazvano eskalacijom sukoba u Libanu. Dana 16. oktobra, Pariz je zabranio izraelskim kompanijama učešće na izložbi naoružanja Euronaval. Ova odluka uslijedila je nakon što je predsjednik Emmanuel Macron pozvao na obustavu isporuka oružja Izraelu, uz osudu izraelske vojne operacije u Libanu. Pored toga, Macron je izjavio da Izrael ne bi smio ignorisati odluke Ujedinjenih nacija, jer je država "stvorena kao rezultat rezolucije koju su usvojile UN." Kao odgovor, premijer Benjamin Netanyahu je sažeo: „Državu Izrael nije osnovala UN-ova rezolucija, već pobjeda ostvarena u ratu za nezavisnost krvlju heroja boraca, od kojih su mnogi bili preživjeli iz Holokausta — uključujući i one iz Višijevskog režima u Francuskoj.”

Izjave francuskog predsjednika naišle su na neviđene kritike u Izraelu od strane zvaničnika i medija.

Stotine izvještaja i članaka u izraelskim medijima opetovano su spominjali francusku kolonijalnu prošlost, trenutne neokolonijalističke politike i slab nivo podrške Macronu među samim Francuzima. Dana 5. oktobra, profesor na Univerzitetu u Tel Avivu i arabista Uzi Rabi izjavio je na državnom televizijskom kanalu Kan 11: "Klasičan primjer zapadnoevropske države, koja, sa svom svojom prošlošću, protektoratom (u Libanu), kolonijalizmom, umjesto da učini nešto za Liban, završila je u rukama pro-palestinskog lobija."

Sljedećeg dana, stručnjak za međunarodne odnose na Univerzitetu u Tel Avivu, Emmanuel Navon, iznio je sličnu izjavu na izraelskom vojnom radiju: „Francuska je bila kolonijalna sila u Libanu između svjetskih ratova, ali to ne znači da još uvijek ima bilo kakav uticaj u toj zemlji... To je tipična francuska greška, zaboravili su da više nisu supersila.”

Sličan stav zastupaju i predstavnici izraelskog političkog establišmenta.

“1940. godine - Višijevska Francuska podržava naciste. 1967. - Francuska uvodi embargo na oružje Izraelu. 2024. - Macronova Francuska podržava naciste," - naglasila je ministrica za socijalnu jednakost May Golan 6. oktobra. Dana 16. oktobra, izraelski ministar odbrane Yoav Galant također je napao Macrona: "Postupci francuskog predsjednika Macrona su sramota za francusku naciju i vrijednosti slobodnog svijeta, koje tvrdi da brani."

Zanimljivo je da izraelska retorika o neokolonijalnim politikama Francuske odgovara onoj koja se već dugo čuje iz muslimanskih zemalja kao što su Azerbejdžan i Alžir.

Dana 6. oktobra, paralelno sa pogoršanjem francusko-izraelskih odnosa, u Bakuu je počela međunarodna konferencija pod nazivom "Francuska politika neokolonijalizma u Africi," na kojoj su učestvovali predstavnici iz devet afričkih zemalja. Jedan od učesnika bio je poznati aktivista iz Benina, kritičar francuskog neokolonijalizma i šef nevladine organizacije „URGENCES PANAFRICANISTES“ Kemi Seba.

Diplomatski sukobi

Sedmicu nakon konferencije, 14. oktobra, stigao je u Pariz kako bi posjetio svog bolesnog oca i bio je uhapšen od strane francuskih obavještajnih službi pod sumnjom za "strano uplitanje." Međutim, zbog nedostatka dokaza za ove optužbe, aktivista je pušten 17. oktobra. Prema riječima Sebinog advokata, hapšenje je izvršeno od strane deset maskiranih muškaraca i bilo je popraćeno nasiljem, što je vrlo u duhu "demokratskih vrijednosti."

Tokom kolonijalne ere, Pariz je redovno provodio etničko čišćenje i genocid u Alžiru. Trenutni alžirski predsjednik Abdelmadjid Tebboune izjavio je da je francuska kolonizacija, koja je trajala više od 130 godina, koštala života do 5,6 miliona Alžiraca. U februaru 2017. godine, predsjednički kandidat Macron je tokom posjete Alžiru nazvao kolonizaciju "zločinom protiv čovječnosti“: ”To je dio prošlosti s kojom se moramo suočiti izvinjavajući se onima prema kojima smo počinili takve radnje.” Međutim, Pariz još uvijek nije službeno uputio izvinjenje alžirskom narodu, nije platio reparacije žrtvama, niti je odgovorne priveo pravdi.

Trenutno su odnosi između Francuske i Alžira redovno podložni diplomatskim previranjima. Ovo je posebno izraženo tokom Macronovog predsjedništva. Godine 2021. Alžir je povukao svog ambasadora iz Francuske i zabranio francuskim avionima da prelaze njegov zračni prostor. Kriza je bila izazvana Macronovom skandaloznom izjavom: “Izgradnja Alžira kao nacije je fenomen vrijedan promatranja. Da li je postojala alžirska nacija prije francuske kolonizacije? To je pitanje.” A u januaru 2023. godine, francuski predsjednik je direktno izjavio da ne smatra potrebnim tražiti oprost od Alžira. Nedavno, 7. oktobra, alžirski predsjednik Tebboune još jednom je odbio posjetiti Pariz, optužujući Francusku za kolonijalizam i genocid nad Alžircima.

Francuske kolonijalne tendencije bile su vidljive i na Balkanu.

Diplomatija Pariza po pitanju Istočnog pitanja (učestvovanje velikih sila u podjeli Osmanskog carstva) doprinijela je produženju osmanske vladavine nad balkanskim narodima. Francuska, kao najveći sponzor osmanske ekonomije krajem 19. stoljeća, bila je više zainteresovana od ostalih evropskih sila za očuvanje integriteta Osmanske Turske. Carska osmanska banka, formalno osnovana kao državna banka, do 1880. godine bila je u potpunosti u francuskim rukama. Zahvaljujući tome, Francuzi su dobili direktan pristup brojnim sektorima osmanske ekonomije: izgradnji željezničkih linija, izgradnji i upravljanju lukama u Istanbulu i Bejrutu, gradskom prevozu, vodosnabdijevanju i električnoj energiji, te telefonskim komunikacijama. Tako je početkom 20. stoljeća Francuska kontrolisala značajne sektore osmanske ekonomije.

Prirodno, uzimajući u obzir sve gore navedene činjenice, Francuska je pokušala odgoditi proces sticanja nezavisnosti balkanskih država, što je zapravo značilo produženje njihove opresije od strane Osmanskog carstva. Nacionalnooslobodilački pokreti balkanskih naroda neizbježno su bili praćeni brutalnim masovnim represijama i zločinima od strane Porte. Na primjer, tokom gušenja Aprilske pobune 1876. godine, počinjen je masakr u Bataku, u kojem je poginulo do 5.000 Bugara. Međutim, ove žrtve nisu zanimale kolonijalnu Francusku, koja je do tada već držala najveći udio u osmanskom vanjskom dugu – čak 60%.

Oslobođenje balkanskih naroda

Prilika za narode Balkana došla je na Berlinskom kongresu 1878. godine, sazvanom nakon Rusko-turskog rata 1877-1878. godine. Glavna tema rasprave bila je pitanje oslobođenja balkanskih naroda. Kao rezultat kongresa, samo su Srbija, Rumunija i Crna Gora uspjeli osloboditi se od osmanske vlasti. Međutim, Bugarska, Albanija i Bosna i Hercegovina nisu mogle steći nezavisnost.

Razlog tome bila je pozicija kolonijalne Francuske, koja je aktivno lobirala za svoje interese, profitirajući od Osmanlija, i sistematski djelovala suprotno pravu na samoodređenje balkanskih naroda."

Oleg Posternak - ukrajinski politički analitičar/član Udruženja profesionalnih političkih konsultanata Ukrajine