Naučnici otkrili monstruozne planine za koje Everest izgleda kao brdo: Skrivaju se pod našim nogama
Ogromne, do sada nepoznate strukture skrivene duboko ispod Zemljine površine navode naučnike da ponovo razmotre šta se uopšte može nazvati najvišim planinama na planeti. Riječ je o pojavama toliko velikim i neobičnim da mijenjaju dosadašnje shvatanje unutrašnjosti Zemlje.
Najnovija studija objavljena u časopisu Nature otkrila je postojanje dvije kolosalne podzemne regije koje se uzdižu sa same granice između jezgra i plašta, duboko unutar planeta. Njihova visina dostiže oko 1.000 kilometara, što ih čini gotovo stotinu puta višim od Mount Everesta. Smještene su ispod Afrike i centralnog dijela Tihog okeana. Iako nisu izgrađene od čvrstih stijena u klasičnom smislu, njihova dimenzija ih svrstava među najveće ikada identifikovane strukture unutar Zemlje.
Otkrivanje ovih dubinskih formacija ne otkriva samo novi izgled unutrašnjosti planete, već pruža i snažan alat za razumijevanje način na koji se Zemlja razvijala kroz milijarde godina. Smatra se da su ove guste regije izuzetno stare i da čuvaju hemijske tragove rane Zemlje, uz moguć utjecaj na procese na površini poput nastanka vulkana, kretanja tektonskih ploča i strujanja u plaštu.
Rezultati potiču iz napredne seizmičke studije koju je predvodila Arwen Deuss sa Univerziteta u Utrechtu. Njen istraživački tim primijenio je metodu zasnovanu na oscilacijama normalnog moda, koje bilježe načine na koje cijela planeta vibrira nakon snažnih zemljotresa. Ovim pristupom omogućeno je trodimenzionalno mapiranje načina na koji seizmička energija slabi tokom prolaska kroz plašt.
Na osnovu tih mjerenja prepoznate su zone sa sporim kretanjem smičnih valova i niskim slabljenjem signala ispod Afrike i Pacifika. Veza između ove dvije osobine ukazala je na postojanje ogromnih anomalnih područja koja su nazvana Velike provincije niske brzine smicanja, poznate kao LLSVP.
Autori u časopisu Nature pojašnjavaju da se ove strukture ne mogu smatrati planinama u klasičnom smislu, već da se radi o termohemijskim formacijama koje se uzdižu sa granice između jezgra i plašta i utiču na način kretanja materijala u unutrašnjosti planeta.
Svaka od ovih struktura prostire se i do 5.000 kilometara u širinu, dok su njihove vertikalne dimenzije toliko izražene da bi, kada bi se našle na površini, potpuno promijenile dosadašnje poimanje visine. Novi seizmički model nazvan QS4L3 prvi je koji na globalnom nivou razdvaja svojstva slabljenja zvučnih talasa u dubokoj unutrašnjosti Zemlje.
Jedno od ključnih pitanja odnosi se na njihovo porijeklo. Prema dominantnoj teoriji koju ova studija dodatno potvrđuje, LLSVP predstavljaju ostatke subduciranih tektonskih ploča, odnosno drevnog dijela Zemljine kore koji je prije milijardi godina potonuo u plašt i vremenom se nagomilavao pri njegovom dnu, stvarajući ono što naučnici opisuju kao groblja ploča.
Zbog svog drugačijeg hemijskog sastava i povećane gustoće, ove zone se teško miješaju s ostatkom plašta putem konvekcije. Upravo zbog toga smatraju se jednim od hemijski najstabilnijih i najdugovječnijih oblika unutar Zemlje.
Autori studije navode da sve ukazuje na postojanje hemijski posebnih domena koji su opstali još od najranijih faza Zemljine historije. Ovakav zaključak potkrijepljen je povezanošću niskog slabljenja i niske brzine smicanja valova, što zajedno ukazuje na visoku gustoću, visoku temperaturu i jedinstven sastav ovih oblasti.
Njihov položaj direktno iznad jezgra već dugo ih svrstava među moguće izvore mantilnih perjanica, dubokih termalnih uzdizanja koja stvaraju vulkanske vrele tačke poput Havaja, Reuniona i Islanda. Pored toga, njihova veličina i struktura mogu imati važnu ulogu u konvekciji velikih razmjera, procesu koji pokreće kretanje tektonskih ploča i raspad kontinenata.
Novi seizmički model omogućio je ne samo vizualizaciju ovih zona, već i prvo globalno razdvajanje temperaturnih efekata od anomalija u sastavu. Ta mogućnost otvara nove uvide u geodinamičke sile koje oblikuju površinu planeta.
Prema rezultatima istraživanja, LLSVP mogu funkcionisati kao sidra u plaštu, ostajući na istim pozicijama stotinama miliona godina i usmjeravajući konvekcijske tokove. Upravo ta dugotrajna stabilnost čini ih potencijalno važnim elementima u dugoročnim ciklusima nastanka i raspada superkontinenata, što dodatno proširuje teoriju tektonskih ploča.
Za razliku od ranijih modela koji su se bavili isključivo brzinom seizmičkih valova, nova metoda zasnovana na atenuaciji pokazuje koliko efikasno seizmička energija prolazi kroz plašt i time pruža ključne informacije o njegovoj termičkoj i hemijskoj strukturi. Studija potvrđuje da se zone najnižeg slabljenja prostorno poklapaju s LLSVP područjima, što dodatno učvršćuje teoriju da se radi o kompozicijskim anomalijama, a ne samo o toplijim regijama.
Podaci također ukazuju na to da se, iako se najveći dio plašta stalno miješa i reciklira, LLSVP oblasti ponašaju kao izolirani rezervoari drevnog materijala, te mogu predstavljati izvore isparljivih supstanci koje dugoročno utiču na klimu i biološke procese na Zemljinoj površini.
