Savremeni dizajn kao ovjera vrijednosti naslijeđa
Rijetko se dešava da se struka i kompetentni ljudi javno i kritički iskažu povodom uspješne ili neuspješne obnove nekog značajnog objekta ili lokaliteta iz oblasti arhitektonskog – kulturnog naslijeđa. Mnogo je objekata iz ove kategorije obnovljeno, a da se u javnosti ili stručnim glasilima nisu našli prikazi učinjenog, osim kratkih vijesti u dnevnoj štapi ili televizijskim vijestima. Vrlo su bili zahtjevni projekti obnove Starog mosta u Mostaru, Ferhadije džamije u Banjoj Lucu, Aladža džamije u Foči, pravoslavne crkve u Mostaru, palate Stare pošte u Sarajevu...
Kriva je zgrada
Stoga je vrijedan pažnje i hvale kritički prikaz uređenja Arheloškog parka Kalin hadži Alijine džamije koji je uradio Hasan Ćemalović, arhitekta velikog projektantskog iskustva i autor mnogih vrijednih arhitektonskih ostvarenja. Njegov tekst, objavljen u Oslobođenju od 7. i 8. decembra/prosinca 2024. (str. 23), vrijedan je prije svega zbog velike posvećenosti ovoj temi: i značaju arheološkog lokaliteta, i arhitektonsko-dizajnerskom rješenju uređenja parka i ostataka Kalin hadži Alijine džamije, mekteba i mezarja.
Već u uvodu svog kritičkog osvrta na uređenje Parka Kalin hadži Alijine džamije on konstatuje: “Ono što se gradi ustvari je zaštitna ograda oko Arheloškog parka Kalin hadži Alijine džamije, a ne konzervacija i prezentacija arheoloških ostataka džamije i mekteba.” Njegova konstatacija je u značajnoj mjeri tačna samo je odnos između arheološkog sadržaja i projektovanog uređenja takvim određen ili nametnut. Arheološki ostaci, iako vrijedni, ne spadaju u neku visoku kategoriju arhitektonskog naslijeđa, usto reducirani gradnjama višekatnica i uređenjem saobraćajnica – sve u neposrednoj blizini i na dijelovima lokaliteta. I upravo je arogancija neposredne okoline i nametnula potrebu o zaštiti lokaliteta nekim vidom ograde. Stoga je ovaj lokalitet, arheloški park, ostaci dijela temelja džamije, mekteba, mezarja i nišana, bio autoru /autorima težak i nezahvalan zadatak njegove prezentacije.
Duž južne i zapadne strane lokaliteta izdiže se stambena zgrada petokatnica braće Kadić, koja nije ni blizu arhitektonske vrijednosti njihovih ranijih djela, monotone, neinventivne fasade, samo je fizički volumen koji se natkučuje nad lokalitetom. Njenom izgradnjom su uništeni zatečeni ostaci objekata ovog vakufa, ona je kriva što su arheološki ostaci umanjeni do mjere kad se postavlja pitanje smisla projekta Arheloškog parka. S te strane izvedena je ograda od betona pokrivena Corten čelikom, a njena visina je eliminisana zatravljenim nasipom, optičkim tamponom kojim se koliko-toliko odvaja građevinski masiv i nasilje zgrade nad lokalitetom drugačijeg konteksta.
S druge strane lokaliteta, uz trotoar Ulice branilaca Sarajeva, urađena je ograda od istih materijala kao prethodna, ali vidljiva i sastavljena od elemenata različitih širina poput neke ograde od dasaka i letvica visine oko jedan metar sa spoljne, a dva sa unutrašnje strane. S te strane je i platforma na koju se ulazi s trotoara nad ostatke zidova mekteba pokrivena čeličnim pločama. Možda se umjesto čeličnih ploča moglo cijelu platformu pokriti staklenim pločama, kao što je urađeno nad dijelom zida ili na nekim dijelovima, kako je to učinjeno u Muzeju Narona kod Metkovića, ili u projektu dijelova Bjele tabije arhitekte Zlatka Ugljena. Ali ograda s te strane lokaliteta koja odvaja trotoar, pješake, saobraćaj, ulicu od arheoloških sadržaja, primjerena je standardu bezbjednosti prolaznika i “lakša” je u odnosu na punu ogradu na suprotnoj strani lokaliteta i dozvoljava s trotoara sagledavanje cijelog arheološkog sadržaja, čini se prihvatljivim savremenim rješenjem.
Ogradu ovdje čine, slično starim ogradama, corten imitacije starih dasaka i letvi raspoređenih u razmacima slično šupljinama na starim tarabama. Savremen dizajn kao aluzija na arhaiku. Povezivanje različitosti svjetova i tehnologija. Nije zgoreg ovdje spomenuti bar neko slično moderno dizajnersko-arhitektonsko rješenje kao što je slučaj L.M. Peiova metalno-staklena konstrukcija Piramide u Louvreu, koja je doživjela ozbiljne kritike zbog sukoba moderne estetike Piramide oko koje su plitki bazeni s vodom i fontanama i teške barokne forme stare kraljevske palate. L.M. Pei je jednom odgovorio da su i u Versaillesu bitni elementi baroknog kompleksa voda velikih basena i nebo. Eto i Louvreu je dao tu cjelovitost različitosti.
Dostojan odgovor
Evo, bar što se tiče naglašenog dizajnerskog rješenja ograde na lokalitetu Parka hadži Alijine džamije u Sarajevu, koje mi se čini prihvatljivim. Corten čelik i na oblogama zida i u ogradi prema ulici Branilaca Sarajeva, pored niza tehničko-tehnoloških prednosti kao što su trajnost i otpor na uticaje atmosferilija, nepotrebna posebna zaštita materijala, u proizvodnji dobiva korozivnu hrapavu smeđu površinu koja ima svoju strukturalno-tonsku ekspresiju, ljepotu, izvorni izraz samog materijala. Ta smeđa, hrapava struktura na ovoj ogradi, čini mi se, postiže onu vezivnu simboliku starog i novog, kao i kod M. Peiove piramide, jer u savremeni dizajn Parka vraća sliku starih baštenskih i avlijskih drvenih ograda.
Da li je savremeni dizajn ograde Parka Kalin hadži Alijine džamije, kao sekundarna funkcija u cjelini, nepotrebno nadvladao autentičnu arheološku sadržinu? Po mom mišljenju, dizajnersko rješenje Parka Kalin hadži Alijine džamije, koje se najviše ogleda u rješenju ograde lokaliteta, jeste naglašeno pa i dominantano, ali je istovremeno dostojan savremeni odgovor na vizualnu ugroženost preživjelih artefakata od neposredne okoline.
