Smrću Petra Matića više nijedan od narodnih heroja bivše Jugoslavije nije živ, ali iza svakog od njih 1.322 je životopis pun teških bitaka i velikih pobjeda s Titom na čelu
Nastavak vijesti ispod promo sadržaja
Četvrtog listopada u Beogradu je u 104. godini umro posljednji živi narodni heroj Jugoslavije general Petar Matić Dule, a tri godine ranije, 7. ožujka 2021. u Sloveniji je u 101. godini umrla posljednja narodna heroina Andreana Družina, u partizanima poznata kao Olga.
Počast narodnog heroja dobila su 1.322 borca i starješine Narodnooslobodičke vojske, od kojih su neki život izgubili još u ratu, a ostali su umrli u godinama slobode i izgradnje SFRJ. Vrhovni komandant NOVJ maršal Josip Broz Tito Ordenom narodnog heroja odlikovan je tri puta: 18. studenog 1944. godine, 15. svibnja 1972. i 16. svibnja 1976. Ponekad nekih od tih neustrašivih ljudi se sjećamo, ali većina je davno pala u zaborav. General Matić, kad je slavio 100. rođendan, onima koji su mu došli čestitati rekao je da bi, bez obzira na dva ranjavanja u ratu i druge teškoće kroz koje je prolazio, opet sve ponovio.
Sremci u Bosni
General Džemil Šarac pričao mi je da su on i kolega Petar Matić bili prijatelji koji su odlično surađivali radeći u Generalštabu bivše JNA i često su se sjećali slavne narodnooslobodilačke borbe i posebno ratnih dana u Bosni i Hercegovini. Matić je naročito bio ponosan na dolazak sremskih partizana u istočnu Bosnu 1943. koji je opjevan poznatom pjesmom Kad su Sremci krenuli sa te Fruške gore, pa odoše u Bosnu tamo da se bore. U toku 1942. i 1943. u Tuzli je u Šestoj istočnobosanskoj brigadi NOVJ kao član Pokrajinskog komiteta KPJ za BiH boravio Uglješa Danilović. Pored ostalog, tražio je da Sremci dođu u Bosnu i pomognu u borbi protiv četnika na Majevici i antifašisti iz Srema su se odazvali. Zajednička borba partizanskih jedinica u tom dijelu jugoslavenskog ratišta imala je ne samo veliki borbeni nego i politički značaj.
Nastavak vijesti ispod promo sadržaja
U svibnju 1943. Matić je postavljen za komandanta Vojvođanske udarne brigade koja je, po naredbi Vrhovnog štaba NOVJ, u istočnu Bosnu prebacila 1.100 dobrovoljaca iz Srema i 110 seoskih kola hrane, odjeće i sanitetskog materijala. Tada je širokom vojvođanskom ravnicom, kroz obruče i zasjede, preko rijeka i pruga, na put dug 300 kilometara, krenula nepregledna kolona i za pet mjeseci uspjela doći da pomogne drugovima na Majevici i u Semberiji.
U Biltenu Vrhovnog štaba Narodnooslobodilačkog pokreta broj 12-13 objavljeno je uspostavljanje zvanja narodni heroj kao najvećeg priznanja za borce, komandire, komandante i političke komesare koji se svojim junaštvom i požrtvovanošću u NOB-u i protiv okupatora i domaćih izdajnika naročito ističu. Prva osoba koja je 1942. proglašena za narodnog heroja bio je borac Druge proleterske brigade Petar Leković, a 1943. ta čast je ukazana za još 23 borca i starješine NOVJ. Do kraja NOR-a proglašeno je ukupno 165 narodnih heroja, dok su ostali to najviše priznanje dobili od 1951. do 1955, a posljednja je heroina bila Mika Bosnić, kojoj je ta čast pripala 1974. Kasarna Oružanih snaga BiH na Manjači nosi njeno ime. Zanimljivo je da su narodni heroji i braća Josip, Ivica i Drago Mažar, zatim Albin i Franjo Herljević i drugi, kao i 11 bračnih parova.
Tokom 2000. za list SABNOR-a BiH Glas antifašista u Sarajevu imao sam intervju s istaknutim prvoborcem Ilijom Materićem, koji je za narodnog heroja Jugoslavije proglašen 1953. godine. Pitao sam ga da li je, pored 1.322 koja su proglašena, trebalo proglasiti još narodnih heroja?
- Narodnooslobodilački rat završio sam kao politički komesar Pete krajiške divizije i prošao mnoge velike borbe, a jedan od najvažnijih zadataka bio je borbeni marš iz Bosanske krajine u Sandžak, u jesen 1943. godine, a odatle prodrijeti duboko na teritoriju Srbije i uvjerio sam se u veliki borbeni moral boraca i njihovih starješina. Oni su za mene svi heroji, ali znam da je kriterij za dodjelu Ordena narodnog heroja bio strog i svi mi kojima je dodijeljeno to visoko priznanje morali smo ga u borbi zaslužiti. Moj komandant general Milutin Morača proglašen je za narodnog heroja 1951, dvije godine prije mene, pričao mi je Ilija Materić koji je preminuo 2002.
Sjećajući se tih dana, general Petar Matić je za TV Vojvodina rekao: “Tri stotine kilometara su ti ljudi pešačili od Fruške gore do bosanskih šuma. Kolonu su pratili brigada i dva bataljona Fruškogorskog odreda. Među njima su bili vojvođanski seljaci, mahom stariji ljudi sa kojima sam se dogovorio da se, nakon što svojim zaprežnim kolima prevezu hranu i materijal, odmah vrate u Vojvodinu. Međutim, pošto je većina njih imala sinove i kćeri u partizanima, niko se od njih nije vratio, već su ostali da se bore. Ostali su sa svojom decom, predajući partizanima svoje konje, što je za svakog Vojvođanina, naročito u to vreme, predstavljalo pravo bogatstvo”.
Nastavak vijesti ispod promo sadržaja
Prvo prebacivanje sremskih partizana preko Save desilo se u noći između 4. i 5. studenog 1943. godine kod semberskog sela Brodac. Kasnije su nastavljena prebacivanja vojvođanskih jedinica u druge dijelove istočne Bosne. O ovim danima govori i spomenik borcima Srema i istočne Bosne u selu Donja Trnova, općina Ugljevik.
Film o transportu
Tada je širokom vojvođanskom ravnicom, kroz obruče i zasjede, preko rijeka i pruga, na put dug 300 kilometara, krenula nepregledna kolona i za pet mjeseci uspjela doći da pomogne drugovima na Majevici i u Semberiji
O prebacivanju 1.100 dobrovoljaca iz Srema i 110 seoskih kola hrane, odjeće i sanitetskog materijala iz Srema u istočnu Bosnu reditelj Veljko Bulajić je 1983. režirao igrani film pod naslovom “Veliki transport”. Scenarij je Bulajić pisao u suradnji s Arsenom Diklićem i Donaldom R. Boyleom. To je bio jedan od posljednjih partizanskih filmova snimljenih u bivšoj Jugoslaviji. Partizanski konvoj krenuo je na put u proljeće, a u istočnu Bosnu stigao najesen. Komandant konvoja bio je Pavle Paroški, uz kojeg je bila njegova djevojka, učiteljica Dunja, dok je za sanitet bio zadužen doktor Emil Kovač. Konvoju su se na opasnom pohodu pridružili i britanski major Mason i njegov vezista Danny, koji su poslani da uspostave vezu s partizanima. U glavnim su se ulogama pojavili Steve Railsback, Dragana Varagić, James Franciscus, Robert Vaughn, Bata Živojinović, Helmut Berger, Zvonko Lepetić, Ljiljana Blagojević, Dušan Janićijević, Slobodan Aligrudić, Dragan Bjelogrlić, Olivera Marković, Mira Banjac i drugi.
Nastavak vijesti ispod promo sadržaja
Pošto je većina njih imala sinove i kćeri u partizanima, niko se od njih nije vratio, već su ostali da se bore, predajući partizanima svoje konje, što je za svakog Vojvođanina predstavljalo pravo bogatstvo
Projekt snimanja “Velikog transporta” imao je tih 80-ih veliku podršku i SUBNOR-a i bivše JNA, a u redakcijskom odboru među istaknutim vojvođanskim borcima bio je i Petar Matić. Prema scenariju i finansijskom planu u filmu je bilo šest glavnih uloga, 28 epizodnih i oko 6.000 statista, od čega oko 400 konjanika, dvije tenkovske kolone, jedan partizanski logor brigade i kolona od 120 seljačkih kola. Za potrebe filma trebalo je izgraditi nekoliko većih objekata: crkva, željeznička stanica, zemunice, most... Bilo je predviđeno da snimanje traje oko 60 dana, ali je trajalo puno duže, a za film je potrošeno 337.832.578 dinara ili oko 50 puta više od prosječnih sredstava koja su do tada u Neoplanta filmu iz Novog Sada trošena na proizvodnju jednog dugometražnog igranog filma. Film je imao srpsku i englesku verziju budući da je koproducent bila američka kompanija Sherwood. Srpska verzija filma je kolovoza 1983. premijerno prikazana na Pulskom festivalu i već narednog mjeseca film je pušten u eksploataciju. Prema statističkom prikazu gledanosti domaćih filmova objavljenom u godišnjaku Kinematografija u SR Srbiji za 1983, te godine film “Veliki transport” u Srbiji je vidjelo 352.997 gledalaca, što je ovaj film svrstalo na šesto mjesto.
