Amerika protiv Evrope

Nova američka Nacionalna sigurnosna strategija, oblikovana pod snažnim utjecajem ideologije Make America Great Again (učinimo Ameriku ponovo velikom), ne djeluje kao klasičan dokument strateškog planiranja, već kao politički i ideološki manifest. Njena poruka Evropi je gruba, direktna i nimalo diplomatska: Evropska unija više nije privilegirani partner, nego problem koji treba preoblikovati, disciplinirati ili – ako je moguće – oslabiti. Time se transatlantski odnosi guraju u novu fazu nepovjerenja i fragmentacije, kakva nije viđena još od kraja hladnog rata. U središtu Trumpove vizije nalazi se otvoreni napad na samu ideju evropske integracije. EU se u američkom narativu opisuje kao birokratizirana, ideološki globalistička, kulturno dezorijentirana i nesposobna da zaštiti vlastite granice i identitet. Takva slika nije slučajna: ona služi kao opravdanje za strategiju koja favorizira Evropu nacionalnih država, politički kompatibilnih s američkim desnim populizmom. Otuda i teze o kulturnom raspadu i civilizacijskom nestanku – to nisu sigurnosne procjene, već oružje u evropskim identitetskim ratovima u kojima Washington, bez zadrške, bira stranu.

SAD razbijaju EU. Posebno zabrinjava signal da bi Evropa mogla izgubiti status pouzdanog saveznika. Time se partnerstvo, izgrađeno na institucijama, pravu i zajedničkim vrijednostima, zamjenjuje uslovnom lojalnošću zasnovanom na ideološkoj usklađenosti. Drugim riječima: ko ne dijeli Trumpovu viziju svijeta, ne može računati na američku zaštitu. Za Evropu to znači jednu surovu realnost – SAD više nisu predvidiv oslonac, nego faktor nestabilnosti.

U tom kontekstu treba čitati i navode o pokušaju da se iz evropskog okvira otmu Mađarska, Poljska, Austrija i Italija. Riječ je o državama u kojima jačaju ili već dominiraju suverenističke i euroskeptične političke opcije, prirodni saveznici Trumpove administracije. Posebno simptomatičan detalj u ovoj strategiji jeste tišina oko Hrvatske. Zemlja koja već godinama vodi izrazito servilnu, gotovo bezrezervnu proameričku vanjskopolitičku liniju, ostala je izvan kruga država koje Washington vidi kao potencijalne strateške partnere u procesu potkopavanja evropske kohezije. Za Zagreb bi to trebalo da bude bolno otrežnjenje: lojalnost sama po sebi ne garantira političku relevantnost. Hrvatska se nije našla ni među otetima, ni među ključnim akterima – ostala je na margini, kao pouzdan, ali nevažan saveznik. U američkoj viziji Evrope ona nije ni periferna tačka zapadnog poretka, bez stvarne pregovaračke težine. To razočarenje dodatno razotkriva suštinu Trumpove politike: vrijednost saveznika ne mjeri se principima ni dugoročnim partnerstvom, nego isključivo trenutnom upotrebnom vrijednošću u velikoj geopolitičkoj igri. Ovdje je cilj jasan: oslabiti koheziju Evropske unije iznutra, pretvarajući je u labavi savez država koje se više oslanjaju na bilateralne odnose s Washingtonom nego na zajedničke evropske institucije. Takva politika kratkoročno odgovara i liderima poput premijera Viktora Orbána, ali dugoročno nosi i ozbiljan rizik – posebno zbog paralelnih aranžmana s Kinom, koja ostaje primarni strateški rival SAD-a.

Pitanje Ukrajine prvi je i najopasniji test ove nove američke politike. Trumpova žurba da riješi rat otkriva suštinu pristupa: Ukrajina se ne posmatra kao subjekt s pravom na vlastite ciljeve, već kao problem koji treba ukloniti radi strateške stabilnosti s Rusijom. Evropa se pritom optužuje za nerealna očekivanja, a implicitno se poručuje da je kompromis s Moskvom neizbježan – čak i ako to znači teritorijalne ustupke agresoru. Trumpova sklonost Putinu ovdje više nije diplomatska nijansa, nego politička činjenica s dalekosežnim posljedicama.

Evropa je živjela u strateškom komforu. Tako se oživljava stari i opasni obrazac: dogovore velikih sila preko leđa manjih država. Ukrajina, ali i Evropa, taj obrazac poznaju iz vlastite historije. U praksi to znači da Kijev više ne može računati na bezrezervnu američku podršku, dok Evropa ostaje suočena s posljedicama ruskog revizionizma. Upozorenje Marka Ruttea da se Putin neće zaustaviti na Ukrajini dodatno naglašava hitnost situacije. Hibridni napadi, dezinformacije i sabotaže infrastrukture već su realnost, a vrijeme ne radi u korist Evrope.

Evropske reakcije na američki dokument kreću se od šoka do otvorenog otpora. U nekim političkim krugovima u Parizu, Berlinu i Bruxellesu američki stav se već tumači kao neprijateljski čin, a ne kao nespretna poruka saveznika. Time se urušavaju tri stuba na kojima je počivao poslijeratni evropski poredak: NATO kao sigurnosni kišobran, ekonomska integracija i zajedničke liberalno-demokratske vrijednosti. Trumpova strategija potkopava sva tri istovremeno. Ipak, u toj krizi krije se i jedna važna istina: Evropa je predugo živjela u strateškom komforu, oslanjajući se na američku moć i odgađajući vlastito sazrijevanje. Svijet u kojem se Washington povlači u ideološki unilateralizam prisiljava EU da preuzme odgovornost za vlastitu sigurnost, ojača odbrambene kapacitete, smanji geopolitičku ovisnost i redefinira odnose – ne samo s SAD-om nego i unutar sebe. Zato nova američka strategija nije samo napad na evropske politike. Ona je brutalni poziv Evropi da odraste. Pitanje je samo hoće li Evropa taj poziv shvatiti kao prijetnju – ili kao posljednju priliku.